Sezonowy alergiczny nieżyt nosa (pyłkowica) jest kojarzony z objawami
występującymi wiosną i latem. Tymczasem pierwsze objawy chorobowe mogą
pojawiać się już w styczniu (wywołane kontaktem z alergenami pyłku
leszczyny) i mogą występować aż do października (wywołane pyłkiem
ambrozji, bylicy czy nawłoci).
Często objawy
pyłkowicy występujące w styczniu, lutym i marcu są błędnie rozpoznawane
nie tylko przez samych chorych ale również przez niektórych lekarzy jako
infekcja i w związku z tym leczone antybiotykami. Któż bowiem poza
botanikami i oczywiście alergikami spogląda w styczniu i lutym na
bezlistne gałązki drzew w poszukiwaniu kwiatów. |
|
Kwiaty drzew
wiatropylnych nie wykształciły barwnego okwiatu, nie muszą również
przyciągać owadów pięknym zapachem. Do reprodukcji roślin wiatropylnych
(pyłek roślin to męskie komórki rozrodcze) wystarczy powiew wiatru w
bezdeszczowy dzień.
Alergicy (a
może także i członkowie rodzin alergików) powinni znać okresy pylenia
roślin.
Uproszczony
kalendarz pylenia roślin opracowany przez Ośrodek Badania Alergenów
Środowiskowych na podstawie 15 letnich badań stężenia pyłku roślin w
kilkunastu miejscowościach Polski przedstawia poniższa tabela. |
Rozpoznanie
związku między czynnikiem uczulającym a schorzeniem alergicznym opiera
się na występowaniu objawów chorobowych zawsze po kontakcie z substancją
uczulającą.
Zastosowanie
profilaktyki wymaga od lekarza i pacjenta znajomości podstawowych
informacji o alergenach.
Leszczyna
Wysoki krzew
lub drzewo. Początek kwitnienia oznacza botaniczne przedwiośnie. Kwitnie
od końca stycznia do połowy marca. Stężenia pyłku średnie, rzadko
wysokie.
Olcha,
olsza
Drzewo lub
krzew (olsza zielona). Zakwita przed rozwinięciem się liści lub
równocześnie z nimi (luty ? początek kwietnia). Alergen pyłku olchy
wykazuje reakcje krzyżowe z alergenami pyłku brzozy i leszczyny.
Brzoza
Pyłek brzozy
osiąga bardzo wysokie stężenia w atmosferze (do 4000-5000 ziaren w 1 m3
powietrza), w pobliżu kwitnącego drzewa stężenie może przekraczać 16,2
mln ziaren pyłku/1m3 powietrza. Pyłek brzozy jest po pyłku traw
najczęstszą przyczyną pyłkowicy w Polsce. Kwitnie w drugiej połowie
kwietnia i na początku maja.
Dąb
Dąb
szypułkowy, pospolity w całym kraju, w lasach, parkach, przy drogach, w
górach do 600-700 m n.p.m. Kwitnie w maju, 2 tygodnie przed dębem
bezszypułkowym. Dąb bezszypułkowy, w Polsce pospolity w lasach i
parkach, z wyjątkiem obszarów górskich i północno-wschodniej części
kraju, która leży poza zasięgiem jego występowania.
Rodzina
Sosnowate : Sosna, Świerk, Jodła, Modrzew
Alergeny
pyłku drzew iglastych uczulają wyjątkowo rzadko. Stężenia pyłku w
atmosferze są bardzo wysokie. Po krótkotrwałych deszczach w maju, pyłek
kwitnącej sosny widoczny jest na brzegach kałuż jako żółty osad.
Topola
Drzewo
dwupienne (kwiaty męskie i żeńskie występują na oddzielnych okazach).
Sadząc wyłącznie okazy żeńskie, możemy wpływać na zmniejszenie stężenia
pyłku w atmosferze (produkowanego przez okazy męskie). Kwiaty zebrane w
zwisające kotki rozwijają się wczesną wiosną (marzec - kwiecień), krótko
przed rozwinięciem liści. Na przełomie maja i czerwca na okazach
żeńskich dojrzewają owoce zwierające nasiona opatrzone pęczkiem
miękkiego, śnieżnobiałego puchu, który jest roznoszony przez wiatr.
Okres owocowania topoli zbiega się w czasie z początkiem pylenia traw.
Wielu chorych uczulonych na pyłek traw sądzi, że przyczyną dolegliwości
występujących w tym okresie jest biały puch topoli. Pojawiające się
masowo duże ilości puchu mogą działać drażniąco na błonę śluzową nosa i
spojówki, nie mają jednak właściwości uczulających. Znaczenie kliniczne
małe .
Ambrozja
Alergen pyłku
ambrozji jest najczęstszą przyczyną pyłkowicy w Ameryce Północnej i
przez wiele lat uważano, że nie stanowi problemu w Europie.
|
|
Trawy
Alergeny
pyłku traw są najczęstszą przyczyną pyłkowicy w naszym klimacie.
Pomiędzy alergenami poszczególnych gatunków traw wykazano wysoką
reaktywność krzyżową. Tak więc, jeżeli alergik jest uczulony na tymotkę
łąkową, będzie również reagował objawami na pyłki kostrzewy i innych
traw. W Polsce oprócz traw dzikich znaczne obszary porasta żyto (trawa
uprawna). Główny okres pylenia traw przypada w Europie centralnej na
drugą połowę maja, czerwiec i pierwszą połowę lipca, w Europie północnej
na drugą połowę czerwca, lipiec i pierwszą połowę sierpnia, w Europie
południowej i rejonie śródziemnomorskim na maj.
Bylica
Bardzo
popularny w całej Europie chwast wiatropylny należący do rodziny
astrowatych, liczący około 400 gatunków. Jest rośliną pionierską,
zasiedla nowe tereny, place budowy i nasypy. Tuż nad ziemią stężenie jej
pyłku jest bardzo wysokie i często przekracza 400?500 ziaren pyłku/1m3
powietrza. Ma duże znaczenie kliniczne (najczęstsza przyczyna pyłkowicy
po trawach i brzozie). Odpowiada za większość objawów pyłkowicy późnym
latem.
Babka
Stężenia jej
pyłku nigdy nie osiągają bardzo wysokich wartości. Kwitnie w maju,
czerwcu i lipcu. W ostatnich 30 latach w Polsce obserwujemy stały spadek
stężenia pyłku babki w atmosferze miast. Najprawdopodobniej ma to
związek z wykorzystywaniem do obsiewania trawników na terenach miejskich
i w ogródkach mieszanek traw bez zanieczyszczeń nasionami innych roślin.

Komosa
Komosa jest
chwastem pospolitym w całej Europie. W Polsce najpowszechniejsza jest
komosa biała, potocznie zwana lebiodą. Stężenie jej pyłku nie osiąga
wysokich wartości. Stąd też rzadziej spotykamy przypadki silnej
nadwrażliwości na pyłek tej rośliny. Kwitnie w lipcu i sierpniu.

Pokrzywa
Pokrzywa jest
charakterystyczna dla rejonów o klimacie umiarkowanym i zimnym. Pokrzywa
produkuje dużą ilość pyłku, ma długi okres pylenia, a stężenia jej pyłku
osiągają bardzo wysokie wartości w atmosferze. Uczulenia na pyłek
pokrzywy należą jednak do rzadkości. Kwitnie od maja do września.
Od końca lat
60. ambrozja obecna jest we Francji, północnych Włoszech, na Ukrainie, w
krajach bałkańskich, na Węgrzech i południowej Austrii, a ostatnio także
w Polsce. Z uwagi na wymagania klimatyczne nie wydaje się jednak, aby
ambrozja mogła się w Polsce rozmnażać (jedynie wegetatywnie). Pyłek
ambrozji znaleziony w atmosferze Polski (w pojedynczych dniach nawet w
wysokim stężeniu) pochodzi najprawdopodobniej z roślin wysianych wraz z
importowanym zbożem. Wskazuje na to ograniczone występowanie okazów
ambrozji, np. w okolicach stacji przeładunkowych i dworców kolejowych.
Kwitnienie przypada na drugą połowę sierpnia i wrzesień. Jednak w kilku
miejscach (np. Szczecin) obserwowana jest lokalna ekspansja ambrozji i
rozmnażanie wegetatywne przez odrosty korzeniowe. Ambrozja jako groźny
chwast jest w Polsce zwalczana z urzędu.
Stężenia
pyłku roślin w poszczególnych latach mogą się znacznie różnić od siebie.
Wpływ na koncentrację mają przede wszystkim warunki atmosferyczne a
głównie temperatura i ewentualne opady deszczu.
W ostatnich
latach obserwowane jest również przyspieszenie początku pylenia drzew i
traw. I tak w 2002 roku początek pylenia leszczyny i olchy przypadł na
połowę stycznia (szczyt w połowie marca) czyli o prawie miesiąc
wcześniej niż w ostatnich 15 latach. W 2000, 2001 i 2002 roku średnie
stężenie pyłku traw wywołujące objawy chorobowe wystąpiło już w
pierwszej dekadzie maja czyli o 3 tygodnie wcześniej niż w latach
wcześniejszych, kiedy to średnie stężenie notowano zwykle w ostatnich
dniach maja.
W materiale wykorzystano zdjęcia ze zbiorów
M. Mikołajczyk i P. Rapiejko.
|