Alergia pokarmowa - utworzenie nowej platformy porozumienia pomiędzy medycyną, technologią żywności, przemysłem rolno-spożywczym i konsumentami

Dr n. biol. Henryk Kostyra
Dr n. biol. Barbara Wróblewska

 

 

Informacje zamieszczone w artykule dotyczą powstania nowego europejskiego projektu, którego głównym celem jest dostarczenie rzetelnych informacji na temat alergii pokarmowej, adresowanych do konsumentów, pracowników przemysłu rolno-spożywczego, drobnych i wielkoprzemysłowych producentów żywności, lekarzy i ustawodawców. Projekt powinien zjednoczyć zarówno klinicystów, chemików żywności, socjologów, alergików, jak i producentów oraz sprzedawców żywności z Europy i USA. Środki finansowe przeznaczone na ten cel pochodzą z tzw. V. Programu Ramowego w obrębie tematu Quality of Life and Management of Living Resources Key Action.

Wyniki badań dowodzą, że alergia pokarmowa dotyka około 1-2% dorosłych Europejczyków i 5-7% dzieci. Jednakże rzeczywiste występowanie alergii pokarmowej wśród całej populacji ludzi jest znacznie wyższe, bo około jedna na trzy osoby twierdzi, że cierpi z powodu alergii lub nietolerancji pokarmowej. Okazuje się, że wiele z tych osób w wyniku własnej diagnozy stara się stosować różne formy postępowania, które zazwyczaj ograniczają się do unikania niektórych pokarmów, jednak bez rady lub kontroli praktykujących lekarzy nie zawsze jest to prawidłowe i skuteczne. Konsekwencją tego mogą być różne dolegliwości zdrowotne, innej natury niż alergicznej. Jest to szczególnie niebezpieczne w przypadku, gdy rodzice stosują takie postępowanie w stosunku do dzieci. Stosowanie rygorystycznej, antyalergennej diety u dzieci może doprowadzić je nawet do stanu niedożywienia. Ostatnie badania wykazały, że 2,5% dwuletnich dzieci było na diecie eliminacyjnej z powodu rzeczywistej lub postrzeganej alergii pokarmowej i że jedna na sześć rodzin wdrażała tę dietę bez konsultacji z lekarzem. W istocie znacząca część tych dzieci spożywała dietę o nieuzasadnionym prawidłową diagnozą, składzie w dodatku niewłaściwie zbilansowaną. Postrzeganie alergii pokarmowej jako pospolitego zjawiska jest potęgowane faktem, że alergia pokarmowa wśród wielu typów innych alergii wykazuje tendencję rosnącą wsród populacji społeczeństw, głównie wysoko rozwiniętych.

Dziecięca alergia pokarmowa, powodowana głównie przez mleko krowie, była w przeszłości traktowana jako choroba przemijająca. Obecnie wiadomo, że mogą na nią cierpieć także i dorośli. Współcześnie rośnie liczba noworodków chorych na alergię pokarmową, chociażby ze względu na obciążenie genetyczne.

Coraz częściej pojawiają się doniesienia naukowe dotyczące rozpoznania ostrych symptomów chorobowych, obejmujących również wstrząs anafilaktyczny, wskutek spożycia jednego z najsilniejszych alergenów pokarmowych, jakim jest białko orzeszków ziemnych.

Alergia pokarmowa, rzeczywista lub odczuwana, może wywołać groźne społeczne skutki. Jednym z nich jest wyłączenie dzieci z żywienia stołówkowego, co może znacznie dezorganizować życie rodzinne. Powoduje to również ograniczenie udziału dzieci w pełnym życiu szkoły.

Już dzisiaj w wielu szkołach Europy Zachodniej istnieje zakaz sprzedaży artykułów zawierających orzeszki ziemne. Jest to znaczne ograniczenie spożycia słodyczy przez dzieci, co może mieć swoje ujemne konsekwencje żywieniowe.

Ogranicza to również opłacalność handlu w szkolnych sklepikach, czego konsekwencją jest spadek zarobków, a nawet ograniczenie miejsc pracy.

Tak więc z ekonomicznego punktu widzenia znajomość wielkości populacji obciążonej alergią pokarmową jest istotna. Te fakty spowodowały, że z dniem 1. stycznia 2003 roku został uruchomiony międzynarodowy program dotyczący alergii pokarmowej, w którym jedno z zadań jest koordynowane przez Oddział Nauki o Żywności RZ i BŻ PAN w Olsztynie. Oryginalna nazwa programu brzmi: "Communicating about food allergies information for consumers, regulators and industry", mający kryptonim "INFORMALL". Realizacja tego programu odbywa się dzięki finansowaniu przez tzw. Piąty Program Ramowy

(FP V) pod uaspicjami Unii Europejskiej.

Celem tego projektu jest dostarczenie wiarygodnych, źródłowych informacji dotyczącej alergii pokarmowej różnym zainteresowanym grupom. Obejmie on ogół konsumentów, przemysł rolno-spożywczy i ustawodawców prawa żywnościowego. Skierowany będzie również do małych przedsiębiorstw produkujących żywność i sprzedawców, którzy pozbawieni są własnych możliwości dokonywania ekspertyz dotyczących właściwości alergennych pokarmów. W sposób szczególny program ten będzie użyteczny dla cierpiących na alergię pokarmową i lekarzy. Efektem działań objętych tym programem ma być zwiększenie bezpieczeństwa żywnościowego, szczególnie w stosunku do żywności nowej generacji oraz upowszechnienia edukacji dotyczącej tej tematyki.

 

Etapy realizacji projektu

Projekt będzie realizowany w trzech etapach, w latach 2003-2006.

Etap pierwszy obejmuje określenie zadań komunikowania się w obszarze problemu alergii pokarmowej oraz rozwój bazy informacji, rekomendacji i strategii działania skierowanych do różnych grup wybranych odbiorców (konsumentów, producentów i ustawodawców prawnych).

Drugi etap będzie polegać na urzeczywi-stnieniu zadań przygotowanych w etapie pierwszym poprzez zbudowanie "Platformy informacji o alergii pokarmowej". Schemat ideowy tej platformy jest przedstawiony na rys.1. Obejmuje on bazę danych o alergii pokarmowej, uruchomienie strony internetowej oraz szereg publikacji skierowanych do różnych grup odbiorców.

Baza danych będzie kompendium wiedzy o alergii pokarmowej zaczerpniętych z badań europejskich i światowych. Dzięki temu będzie można zorientować się w problemach alergii pokarmowej występujących w populacjach poszczególnych narodów. Europejska baza danych będzie połączona z narodowymi bazami danych, ułatwiając tym samym wzajemną wymianę informacji i równocześnie uwzględniając kulturowe i językowe potrzeby, które trzeba zabezpieczyć, by efektywność działania platformy była możliwie największa.

Fakt ten rodzi potrzebę stworzenia polskiego systemu komunikowania się o problemach alergii pokarmowej, metodach jej leczenia i profilaktyki na wzór przygotowywanej sieci europejskiej. Istotą tego systemu musi być wielopłaszczyznowe i interdyscyplinarne podejście do tego problemu. Wymaga to zaangażowania lekarzy, żywieniowców, producentów żywności i ustawodawców prawa żywnościowego jako wzajemnie powiązanej grupy, odpowiedzialnej za problem alergii pokarmowej.

Zadaniem trzeciego etapu projektu jest połączenie europejskich programów badawczych i narodowych we wspólną sieć. Taka organizacja badań zapewni wymianę informacji pomiędzyróżnymi grupami badawczymi i przyczyni się do maksymalizacji korzyści. Dodatkowym celem projektu jest również rozszerzenie kontaktów pomiędzy krajami europejskimi, a Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej. Ze strony amerykańskiej program ten pilotuje dr. Susan L. Hefle z Uniwersytetu w Nebrasce, (Food Allergy Research & Resource Program).

Struktura zadań projektu

Projekt badawczy składa się z pięciu zadań koordynowanych przez liderów z Holandii, Danii, Finlandii, Polski i Wielkiej Brytanii. Koordynatorem całego projektu jest dr Clara Mills z Instytutu Badań Żywności z Norwich, Wielka Brytania.

W projekcie uczestniczy 39. przedstawicieli z Europy i USA reprezentujących uczelnie, instytuty badawcze, międzynarodową sieć sprzedawców, jednostki analizy i kontroli żywności, instytucje zajmujące się marketingiem

i zachowaniami konsumentów, lekarze, narodowe centra bezpieczeństwa żywności i technologii oraz ochrony środowiska.

Pierwszy pakiet zadań skupia przedstawicieli grup konsumentów cierpiących na alergię pokarmową oraz naukowców zajmującymi się problemami społecznymi.

Do drugiego pakietu wchodzą lekarze kliniczni, immunolodzy, chemicy żywności i biochemicy zajmujący się alergią.

Trzeci pakiet zadaniowy skupia oprócz wymienionych powyżej grup dodatkowo specjalistów od ochrony zdrowia.

Czwarta grupa zadaniowa (koordynowana przez polskiego lidera) obejmuje grono specjalistów zajmujących się analizą alergenów, oceną surowców i produktów spożywczych wraz z technologią ich wytwarzania oraz lekarzy specjalizujących się w alergologii. Piąta grupa współpracuje z wszystkimi wymieniowymi.

Zadanie Oddziału Nauki o Żywności IRZ i BŻ PAN w Olsztynie (koordynator H. Kostyra i dr B. Wróblewska - przedstawiciel ds. stypendiów konferencyjnych dla młodych pracowników nauki)

Temat realizowanego zadania brzmi: "Tworzenie sieci europejskich badań dotyczących alergii pokarmowej". Celem tego zadania jest: (1) rozwój funkcjonujących grup badawczych dotyczących alergii pokarmowej finansowanych przez Unię Europejską, (2) zastosowanie opracowywanego w zadaniu drugim systemu rekomendacji i strategii komunikowania się do rozpowszechniania wiedzy i jej efektów wynikających z narodowych i finansowanych przez UE badań. W ramach tego zadania zorganizowane będą trzy międzynarodowe warsztaty.

Pierwszy, pt. "Kontrola ryzyka występowania alergii pokarmowej", poświęcony był takim zagadnieniom jak: dawki progowe alergenów, wykrywanie i znakowanie produktów zawierających alergeny, szczególnie w odniesieniu do żywności nowej generacji oraz produkowanej z wykorzystaniem nowych technologii i biotechnologii.

Drugi warsztat, który odbędzie się w 2004 roku dotyczyć będzie "Zrozumienia struktury alergenów i ich interakcji z matrycą produktów spożywczych jako drogi do poprawy metod i podejścia w diagnozowaniu alergii pokarmowej". Celem tego warsztatu będzie zrozumienie relacji pomiędzy składem chemicznym i strukturą alergenów

a ujawnianiem się symptomów alergicznych i powstawaniem uczulenia. Rozpatrywane to będzie szczególnie w aspekcie wpływu procesów technologicznych na interakcje składników żywności mogące modyfikować jej alergeny lub wręcz prowokować powstawanie zupełnie nowych. Efektem praktycznym powinien być rozwój diagnostyki in vitro. Warsztat trzeci będzie po części kontynuacją problematyki z poprzedniego, ale już dyskutowany na molekularnym poziomie, co jasno sygnalizuje tytuł: "Zrozumienie molekularnych podstaw alergii pokarmowej jako drogi ułatwiającej jej leczenie". Tematyka będzie skoncentrowana na zastosowaniu technologii postgenomicznej jako nowej metody leczenia alergii pokarmowej. Do tego warsztatu włączona będzie również sesja dotycząca postgenomicznego podejścia do charakterystyki procesów uczulenia, jak również poszukiwania nowych dróg leczenia alergii pokarmowej, np. z wykorzystaniem organizmów probiotycznych. Materiały z poszczególnych warsztatów będą publikowane w czasopismach naukowych oraz wydawnictwach specjalnych.

Program "Communicating about Food Allergies Information for Consumers, Regulators and Industry" posiada już stronę internetową (http://www.informall.eu.com) gdzie będą znajdowały się wszystkie najnowsze informacje dotyczące realizacji programu oraz linki umożliwiające korzystanie z baz danych całego świata zawierające rzetelne i wiarygodne fakty dotyczące alergii pokarmowej. Coraz szersza wiedza na temat mechanizmu powstawania i rozwoju alergii oraz nowe możliwości analityczne skłaniają do prowadzenia prac wielopłaszczyznowo, groma-dzenia i systematyzowania posiadanych już informacji, tak aby stanowiły zwarte i łatwo dostępne kompendium wiedzy dla różnych grup społecznych.

Zebranie wszystkich bieżących informacji na temat alergii pokarmowych, to duża praca, do której chcielibyśmy zaprosić lekarzy, którzy na co dzień mają do czynienia z pacjentami cierpiącymi na różne formy alergii. Wszelkie informacje będą niezmiernie istotne i przyczynią się do stworzenia bazy danych, która będzie wdrożona przez naukowców Unii Europejskiej jako normy postępowania obowiązujące w całej Europie w tym również w Polsce.

Dlatego też warto aby polskie osiągnięcia miały jak największy wpływ na końcowe postanowienia ogólne. Do współpracy zostali zaproszeni także lekarze (głównie alergolodzy) z tzw. państw kandydu-jących. Wszelkie sugestie, informacje i uwagi krytyczne prosimy uprzejmie kierować na adres internetowy:

basia@pan.olsztyn.pl lub

kos@pan.olsztyn.pl.

Będą one dużą pomocą w stworzeniu wiarygodnego źródła informacji.