Grzyby stanowią ogromną,
szeroko rozpowszechnioną grupę organizmów, która tworzy jedno z pięciu królestw
obejmujących wszystkie organizmy żywe. Elementy grzybów takie jak zarodniki i fragmenty
grzybni pochodzące z różnorodnych, często ukrytych przed naszym wzrokiem źródeł,
mogą stać się przyczyną chorób alergicznych.
Pierwsze wzmianki o wpływie warunków mikrośrodowiska, które
mogłyby sugerować zależność między obecnością grzybów a pogorszeniem
samopoczucia, pochodzą z XII wieku. Moses Maimonides donosił wtedy o pojawianiu się u
jego podopiecznych świszczącego oddechu przy wilgotnej i ciepłej pogodzie. Związek
pomiędzy kontaktem z zarodnikami grzybów a astmą oskrzelową po raz pierwszy odnotowany
został przez Johna Floyera. W 1726 roku opisał on pacjenta, u którego zaobserwował
rozwój astmy oskrzelowej po powtarzających się wizytach w lochach piwnicznych. Pod
koniec XIX wieku Charles Blackley opisał bezgłos i napad "kataru oskrzelowego"
związanych, jak uważał, z obecnością grzybów Penicillium w otoczeniu chorego.
Początek XIX wieku przyniósł szersze zainteresowanie tematem. W
latach trzydziestych XX wieku badając obecność pyłku traw w powietrzu atmosferycznym
zaobserwowano, iż w okresach, gdy na szkiełku mikroskopowym osadzało się mało pyłku
roślin, a dużo zarodników grzybów część pacjentów miała objawy chorobowe
przypominające gorączkę sienną.
Pierwsi polscy badacze (lekarze Wacław Droszcz, Bogdan Romański i
Edward Zawisza) prowadzili niezależne prace nad rolą grzybów w wywoływaniu chorób
alergicznych układu oddechowego. Od pewnego czasu temat ten budzi szersze zainteresowanie
badaczy w wielu krajach świata, na wszystkich kontynentach.
Obecnie wiadomo, iż alergia na grzyby może przybierać wiele
postaci: dolegliwości spowodowane wziewaniem zarodników grzybów obecnych w powietrzu,
alergię pokarmową, alergię kontaktową, uczulenie na antybiotyki oraz reakcje typu
"id", czyli odczyn z błon śluzowych w przypadku istniejących odległych
ognisk zakażenia grzybiczego.
Najczęściej obserwowana alergia wziewna może obejmować zarówno
górne, jak i dolne drogi oddechowe, gdzie zarodniki wnikają szczególnie łatwo ze
względu na ich bardzo niewielkie rozmiary. Wśród chorych na alergiczne zapalenie błony
śluzowej nosa odsetek osób, u których stwierdza się nadwrażliwość na grzyby sięga
10 %.
Objawy alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa u osób
nadwrażliwych na alergeny grzybów są dość typowe: występuje wodnisty wyciek z nosa,
kichanie i świąd nosa. Dominująca jest jednak blokada nosa. Często współwystępują
objawy ze strony dolnych dróg oddechowych między innymi przewlekły kaszel. Znacznie
rzadziej współistnieją te objawy wraz z reakcją spojówek.
Z dostępnych badań epidemiologicznych wynika, iż grzyby z rodzaju
Alternaria i Cladosporium, a w dalszej kolejności Penicillium i Aspergillus są
najważniejszym źródłem alergenów pleśniowych. Najczęstszą przyczyną uczulenia
jest gatunek Alternaria alternata, aczkolwiek u większości chorych występuje
nadwrażliwość na kilka gatunków grzybów. Alergia wziewna u osób nadwrażliwych na
alergeny grzybów może mieć charakter zarówno sezonowy jak i całoroczny. Najczęściej
obserwuje się występowanie objawów przez cały rok, z wyraźnym nasileniem latem i
jesienią. Związane jest to z cyklem występowania zarodników grzybów w powietrzu.
Alergia na grzyby najczęściej współwystępuje z nadwrażliwością na inne alergeny
wziewne, głównie pyłek roślin lub roztocze kurzu domowego.
Zarodniki grzybów tworzą największą część cząstek
biologicznych zawieszonych w powietrzu atmosferycznym w każdej ze stref klimatycznych.
Swą liczebnością znacznie przewyższają liczbę ziaren pyłku obecnego w powietrzu.
Są jednak mniejsze niż wchodzące wraz z nimi w skład naturalnego bioaerozolu ziarna
pyłku. Stosunek ich wielkości dobrze ilustruje porównanie do ziarna pyłku traw, które
ma objętość równą objętości około 200 zarodników z gatunku Cladosporium herbarum
lub też objętości około 3 000 zarodników Aspergillus fumigatus.
Grzyby są organizmami heterotroficznymi, rozwijającymi się tam,
gdzie w podłożu znajdą odpowiedną ilość substancji odżywczych. W środowisku
zewnętrznym najintensywniej zamieszkałym siedliskiem jest gleba, gdzie saprofitują na
resztkach roślinnych i zwierzęcych. Rozwojowi grzybów sprzyja wysoka wilgotność
względna powietrza (optymalnie powyżej 70%). Istotnym czynnikiem dla wzrostu tych
organizmów jest również odpowiednia temperatura otoczenia: od 16 do 35 OC.
|
|
Zalecenia
dla osób uczulonych na
alergeny grzybów pleśniowych wewnątrzdomowych:
. dbać o prawidłowy
system wentylacji w domu
. unikać nadmiernej
wilgoci w pomieszczeniach
. nie używać
nawilżaczy powietrza
. usunąć rośliny
doniczkowe z sypialni
. unikać tapet na
ścianach oraz wykładzin na
podłogach
. łatwo psujące się
owoce i warzywa przechowywać
w lodówce
. szybko usuwać odpadki
kuchenne
. unikać miejsc w
których widoczny jest wzrost pleśni
zewnątrzdomowych:
. unikać prac w
ogrodnictwie i rolnictwie; grabienia liści,
rozrzucania kompostu, koszenia traw, żniw
. unikać miejsc
szczególnie dogodnych dla rozwoju
grzybów; szklarnie, drewniane domki letniskowe,
piwnice, pralnie, kryte baseny, sauny, łaźnie
. zapoznanie się z
komunikatami dla alergików
(www. alergen. info. pl, TVP, prasa, radio) |
Liczba zarodników grzybów zewnątrzdomowych może spaść do zera
jedynie zimą po obfitych opadach śniegu.
Zarodniki tzw wewnątrzdomowe, do grupy których należy m. in.
rodzaj Aspergillus i Penicillium obecne są w powietrzu zazwyczaj w zbliżonej ilości
przez cały rok. Źródłem ich jest głównie mikrośrodowisko pomieszczeń zamkniętych
o dużej wilgotności, ograniczonej wentylacji i słabym dostępie światła (głównie
piwnicne, pralnie, łazienki czy kuchnie oraz pomieszczenia gospodarskie na wsi).
Drewniane domy letniskowe, altanki, sauny i baseny również stanowią istotne źródło
alergenów grzybów wewnątrzdomowych.
Zawilgocenie ścian budynków może być spowodowane nadmiarem pary
wodnej zawartej w powietrzu, wodą przenikającą z nieszczelnej instalacji
wodno-kanalizacyjnej czy rur odprowadzających deszczówkę, podsiąkającą z gruntu czy
niszczycielskim żywiołem jakim jest powódź. Zawilgocone miejsca to ogniska
"korozji biologicznej" budynku, sprzyjające rozwojowi grzybów, które nie
tylko niszczą ściany i stropy, lecz także zagrażają człowiekowi rozsiewając
zarodniki.
Przykładem grzybów które określamy mianem "początkowych
kolonizatorów" atakujących podłoże w pierwszej kolejności są gatunki z rodzaju
Penicillium i gatunek Aspergillus versicolor. "Wtórni kolonizatorzy" to gatunki
z rodzaju Cladosporium. Natomiast przykłady grzybów kolonizujących w dalszej
kolejności stanowią Fusarium moniliforme oraz Phoma herbarum.
Większość gatunków najchętniej kolonizuje określone podłoża.
I tak na wilgotnych parapetach i framugach okiennych najczęściej znajdziemy grzyby
Alternaria alternata lub Cladosporium spp., na ścianach budynków Alternaria alternata, a
jeśli będą to ściany piwnic Rhodotorula spp. Wilgotne tapety pokojowe najczęściej
atakuje Penicillium spp lub Aspergillus repens, natomiast elementy drewniane Aspergillus
versicolor i Cladosporium spp. Czarny nalot pojawiający się na fugach na glazurze w
zawilgoconej, źle wentylowanej łazience lub kuchni to najpewniej grzybnia Aureobasidium
pullulans.
O znacznej inwazji grzybów w mikrośrodowisku wewnątrzdomowym
może świadczyć charakterystyczny "zapach stęchlizny" wywołany uwalnianymi
do środowiska lotnymi metabolitami. Istotnym zbiornikiem uczulających grzybów w
mikrośrodowisku wewnątrzdomowym jest kurz domowy. Ocenia się, że elementy grzybów
mogą stanowić od 5% do 20% jego składu, w zależności między innymi od warunków
środowiska. Do grzybów będących tu w zdecydowanej przewadze należą: Penicillium
spp., Mucor spp., Rhizopus spp., Aspergillus spp., a ponadto Alternaria alternata i
Cladosporium spp. Zaobserwowano zbieżność pomiędzy rozwojem grzybów pleśniowych
wewnątrzdomowych, a populacją roztoczy kurzu domowego. Uważa się, że grzyby mogą
zwiększać przyswajalność niektórych białek przez roztocze lub też same służyć im
za źródło pożywienia.
System klimatyzacyjny może być również istotnym źródłem
alergenów grzybów pleśniowych. Może on, co prawda, prowadzić do zmniejszenia w
powietrzu wewnątrz pomieszczeń ilości zarodników z rodzaju Cladosporium pochodzących
ze środowiska zewnętrznego drogą filtracji lub też poprzez ograniczenie czasu otwarcia
okien. Ale system ten może jednocześnie stać się źródłem zarodników między innymi
z rodzaju Penicillium oraz Aspergillus. |